خوش اخلاق به کسی گفته میشود که با گشاده‌رویى، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت‌آمیز با مردم روبرو میشود، و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوش‌رویى برخورد کند. برای اخلاق معانی متفاوتی ارائه شده است که البته اغلب آنها در یک راستا بوده و منافاتی با یک دیگر ندارند. اما در یک جمله‌ی کوتاه، می‌توان گفت: "اخلاق یعنی موضع‌گیری"، و البته مواضعی که منطبق و نشأت گرفته از «خُلق» آدمی است و «خُلق» به صفات، مواضع و جهت‌گیری‌هایی می‌گویند که "ملکه" انسان شده است، خواه این ملکات فضایل باشند و خواه رذایل و همه افعال بدنی انسان نیز از همین ملکات است، ظهور و بروز این ملکات است.
پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله فرمودند: «إنَّما بُعِثتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ الأخلاقِ. به راستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده‌ام / كنزالعمال،ج13، ص151» - یعنی چه؟ یعنی آمده‌ام که با تزکیه، با کنار زدن غبار نفس از عقل و قلب، با وحی، با رهنمایی و رهبری، با تعلیم کتاب و حکمت، موضع‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های انسان را [در هر موضوع و امری]، به کمال برسانم، به گونه‌ای که این کمالات، ملکه‌ی او گردد، نه یک کمال و رفتاری مقطعی و فرّار.
داستانی زیبا از کسی که اخلاق خوشش مایه ی نجاتش از مرگ شد:
"روزی علی علیه السلام از سوی پیامبر مأمور شد تا با سه نفر که برای کشتن ایشان هم پیمان شده بودند، پیکار کند. آن حضرت، یکی از آن سه نفر را کشت و دو نفر دیگر را اسیر کرد و خدمت پیامبر خدا آورد. پیامبر، اسلام را بر آن دو عرضه کرد و چون نپذیرفتند، فرمان اعدام آنان را به جرم توطئه گری صادر کرد. در این هنگام، جبرئیل بر رسول خدا (ص) نازل شد و عرض کرد: خدای متعال می فرماید: یکی از این دو نفر را که مردی خوش خلق و سخاوتمند است، عفو کن. آن گاه پیامبر از قتل او صرف نظر کرد. وقتی آن فرد دانست که به سبب داشتن این دو صفت نیکو، مورد عفو الهی قرار گرفته است، شهادتین را گفت و اسلام آورد. رسول خدا(ص) درباره وی فرمود: او از کسانی است که خوش خویی و سخاوتش، او را به سمت بهشت کشانید."
درس آموزگار به شاگردانش
معلم یک مدرسه به بچه های کلاس گفت که میخواهد با آنها بازی کند. او به آنها گفت که فردا هر کدام یک کیسه پلاستیکی بردارند و درون آن به تعداد آدم هایی که از آنها بدشان می آید ، سیب زمینی بریزند و با خود به مدرسه بیاورند.
فردا بچه ها با کیسه های پلاستیکی به مدرسه آمدند.در کیسه‌ی بعضی ها ۲ بعضی ها ۳ ، و بعضی ها ۵ سیب زمینی بود. معلم به بچه ها گفت : تا یک هفته هر کجا که می روند کیسه پلاستیکی را با خود ببرند.روزها به همین ترتیب گذشت و کم کم بچه ها شروع کردند به شکایت از بوی سیب زمینی های گندیده. به علاوه ، آن هایی که سیب زمینی بیشتری داشتند از حمل آن بار سنگین خسته شده بودند. پس از گذشت یک هفته بازی بالاخره تمام شد و بچه ها راحت شدند. معلم از بچه ها پرسید: از اینکه یک هفته سیب زمینی ها را با خود حمل می کردید چه احساسی داشتید؟ بچه ها از اینکه مجبور بودند. سیب زمینی های بدبو و سنگین را همه جا با خود حمل کنند شکایت داشتند.
آنگاه
معلم منظور اصلی خود را از این بازی، این چنین توضیح داد: این درست شبیه
وضعیتی است که شما کینه آدم هایی که دوستشان ندارید را در دل خود نگه می
دارید و همه جا با خود می برید. بوی بد کینه و نفرت قلب شما را فاسد میکند
و شما آن را همه جا همراه خود حمل می‌کنید. حالا که شما بوی بد سیب
زمینی‌ها را فقط برای یک هفته نتوانستید تحمل کنید پس چطور می خواهید بوی
بد نفرت را برای تمام عمر در دل خود تحمل کنید؟
ادامه داستان در ادامه مطلب
اهمیت و جایگاه ادب در فرهنگ اهل بیت (ع)
امام صادق (ع) : بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند ، ادب است نه مال ، زیرا مال از بین میرود و ادب باقی می ماند. کافی جلد ۸ صفحه ۱۵۰ حدیث ۱۳۲
رسول خدا (ص) : فرزندان خود را احترام کنید و آنان را نیکو ادب کنید ، تا آمرزیده شوید. جامع الاخبار صفحه ۳۹۳ ، مکارم اخلاق صفحه ۲۲۲
رسول گرامی (ص) : هیچ پدری هدیه ای بهتر از ادب نیکو به فرزندش نداده است. کنزالعمال جلد ۱۶ صفحه ۴۵۶ حدیث ۴۵۴۱۱
امام صادق (ع) :
ما از شیعیان خود کسی را که عاقل ، فهمیده ، آگاه ، بردبار ، با ادب ،
سازگار ، صبور و راستگو باشد دوست داریم.مستدرک الوسائل جلد ۱۱ صفحه ۱۹۰
حدیث ۱۱
مولا علی (ع) در وصیتی به فرزندش امام حسن (ع) فرمود :
پسرم ، بهره ات را از ادب غنیمت بدار ، و قلب خود را برای آن آزاد گردان ،
زیرا قلب بالاتر از این است که به آلودگی بیامیزی ، و بدان که اگر کمبودی
داشته باشی به وسیله ادب بی نیاز میشوی ، و اگر غریب و تنها باشی ادب دوست و
همراه تو خواهد بود که با وجود آن وحشتی نخواهد بود. اعلام الدین
امام باقر (ع): سکوت انسان با ادب در درگاه الهی برتر از تسبیح گفتن نادان است. اعلام الدین
امام علی (ع) : ادب انسان را از حسب و نسب بی نیاز میکند. ( یعنی خودش مایه شرافت است ). اعلام الدین
شاید سخت‌ترین مرحله همین باشد. نباید با قضاوت‌های بی‌مورد و شاخ‌وبرگ دادن به آنها شرایط را بدتر کنیم. وقتی احساس می‌کنیم خطری ما را تهدید میکند، ذهن برای فهمیدن ماجرا، به سرعت از افکار و داستان‌های عجیب و غریب پر میشود. افکاری که بهتر است فراموش شوند.
خلق، به معنای عادت (ملکه) نفسانی است که افعال، بنابر اقتضای آن به آسانی از آدمی سر می زند.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نمونه کامل ملکه های نفسانی خیر و صاحب تمام فضیلت های انسانی بود و عظمت و تأیید این معنی وقتی آشکار می شود که بدانیم خداوند حکیم، پیامبرش را به داشتن خلق عظیم سفارش و مدح فرموده است: وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ؛ و تو دارای اخلاق بزرگ و برجسته ای هستی.(قلم 4)
درباره این سایت